Mustafa Özçelik
Şimşir çoğunlukla çalı, ender olarak da ağaç formunda olan bir bitkidir. Boyu genellikle 2 metre civarındadır. Çok ender olarak 5 metreye çıkabilmektedir. Türkiye’deki en uzun şimşirler Çamlıhemşin’de bulunmaktadır. Geniş yapraklı ağaççıklardan olan şimşir, her mevsim yeşil kalır. Yapraklarını mevsimsel olarak dökmez. Yapraklarının üst kısmı koyu parlak yeşil, alt kısmı ise parlak yeşil ya da parlak sarı renklidir. Bu yapraklar yumuşak dokulu kaygan ve derinsi bir yapıya sahiptir. Oval bir yapıya sahip olan bu yapraklar 2-3 cm boyunda olup dalın iki tarafına da asimetrik olarak dizilmişlerdir. Şimşir yaprakları zehirlidir. Şimşirin kuş üzümüne benzeyen meyveleri vardır. Bu meyveler iki adet çekirdek içerirler. Kabukları çok serttir, bu nedenle yenemezler. Şubat ve mayıs ayları arasında çiçek açarlar.
Şimşir nemli, besin ve mineral maddelerince zengin toprakları tercih eder. Gölgeye dayanıklı olduğu için orman altı çalıları olarak da gelişim gösterebilir. Çok yavaş büyür. Özellikle de tohumdan gelişenler bu özelliğe sahip oldukları için süs bitkileri yetiştiricileri çelikleme yöntemi ile şimşir üretmektedir. Güzel görünümü nedeniyle park ve bahçe bitkileri içerisinde en çok tercih edilen türlerden biridir.
Şimşir yoğunluğu sudan (1gr/cm3) fazla olan ender ağaç türlerinden biridir yani suda batan bir ağaç ya da ağaççık türüdür. Dayanıklı bir oduna sahip olması nedeniyle oymacılıkta özellikle de kaşık ve benzeri mutfak gereçleri yapımında kullanılır. Şimşir tarak da meşhur ürünlerden biridir. Dünyada yetmiş civarında türü olan şimşirin ülkemizde doğal yayılış gösteren türleri şunlardır: adi şimşir, uzun yapraklı şimşir ve gürci şimşiridir. Şimşirleri tehdit eden en büyük sorun mantar ve gürci şimşirlerini kurutan Asya kökenli kelebek görünümlü bir güve türü olan “Cydalima Perspectalis” yani şimşir güvesidir. Çok hızlı çoğalan şimşir güvesi kenarları kahverengi olan beyaz ya da gri renkli kanatlara sahiptir. Kelebeğe benzese de, kelebeklerin kanatlarında bulunan göze benzer yapılar bu türde görünmez. Bu tür önce şimşir ağacının üzerini çepeçevre örümcek ağına benzer bir katmanla sarar. Daha sonra iç kesimde de bir yığın ağ benzeri yapı inşa eder. Larvalarını güvenli olan bu iç kısma bırakır. Larvalardan çıkan binlerce tırtıl bu güvenli ortamda hızla bitkinin yapraklarını yemekte ve bitkinin fotosentez yapamamasına yani bitkinin boğulmasına neden olmaktadır.
Bu tür, ülkemizde ilk olarak 2011 yılında İstanbul/Sarıyer’de park ve bahçelerde görülmüştür. 2015’te ise büyük ihtimalle İstanbul’dan getirilen şimşir fidesi yoluyla Arhavi’de ortaya çıkmıştır. 2015 yılının sonlarında ise Hopa/Kemalpaşa ve Borçka’da da tespit edilmiştir. Artvin Orman Bölge Müdürlüğü 04.08.2016 tarihinde bu zararlı ile mücadele kapsamında şimşir güvesi larvalarına karşı mikrobiyal mücadele tanzim etmiş, bu çalışma onaylandıktan sonra da mücadeleye başlamıştır. Bu kapsamda Borçka Orman İşletme Müdürlüğü daha çok sarp arazilerde bulunan şimşirleri sırt pompaları ile ilaçlamış ancak hiçbir başarı sağlanamamıştır.
Gelelim asıl konumuza, Borçka’da şimşire ne oldu?
Borçka çok önemli stratejik bir konumda kurulmuş ilçedir. Borçka ilçe merkezi, deniz seviyesinden 120 metre kadar yüksekliğe sahiptir.İlçe merkezi suların birleşme noktası gibidir. Murgul Çayı, Aksu Deresi (Deviskel Suyu), Düzköy Deresi (Çhala Deresi) Borçka sınırları içerisinde Çoruh Nehri ile birleşir. Bunlardan Murgul Çayı Borçka Barajı gövdesinin arkasında kalmıştır. Çoruh Nehri’nin ikiye böldüğü ilçe merkezinin etrafı çok engebeli yamaçlar, kayalıklar ve yer yer uçurumlarla çevrilidir. Bu sarp yamaçlara en fazla uyum sağlayan bitki şimşirdir. Sarp yamaçlarda kayalıklarda ve hatta uçurumlarda bile kök salabileceği azıcık bir toprak katmanı şimşirin gelişimi için yeterlidir.
Aksu Mahallesi’nin kuzeye bakan yamaçlarından 200 metre yüksekliğe kadar çok yoğun bir şimşir örtüsü mevcuttu. Aksu Deresi’nin bu kısmı Borçka’nın en soğuk yeri olmasına karşın kışın bile yemyeşil görüntüsü ile tropikal bir bölgeyi andırmakta idi. Yine Aksu Mahallesi’nin güneye bakan yamaçları yani Arkaköy’ün (Aravet) alt kısımları ise oldukça uçurumlu ve kayalıklı yapısına rağmen yer yer şimşir topluluklarının gelişme gösterdiği bir alandır. Aksu Mahallesi’nin kuzeye bakan yamaçlarına nazaran daha kayalık ve nemin az olması nedeniyle böyle bir sonuç ortaya çıkmıştır. Borçka merkezdeki en yüksek uçurum Sigorta Caddesi’nin girişinde bulunmaktadır. Bu uçurumun ve Sigorta Caddesinin üst kesimlerinde özellikle de uçurumun üst kısmındaki yamaçlarda çok yoğun bir şimşir popülasyonu mevcuttur. Borçka Barajı yapılmadan önce Opica mevkiinde Borçka-Artvin Karayolu(D-100)üzerindeki yamaçlarda yer yer şimşir toplulukları görülürdü. En gelişmiş şimşirler de buraya yakın olan ve İbrikli Köyü sınırlarında kalan geçici bir akarsu olan köylülerin tabiri ile “Şimşira Ğele” yani Şimşir Deresi’nde idi. Buradaki şimşirlerin beş metreye yaklaşan boyları vardı. Vehbi Alpaslan (Kars) ve Maradit Caddesi’nin arka kısımlarındaki kayalık ve engebeli alanlarda şimşir toplulukları görülürken Aydınlar Mahallesi’nde de dere boyunca şimşirlere rastlanırdı. Çoruh Nehri’nin kuzeyinde kalan Yeniyol Mahallesi’nin üst kesimlerinde ve kayalık alanlarında en çok görülen tür şimşirdi. Yine tarihi, çelikten yapılmış Borçka Köprüsü’nden Gündoğdu Mahallesi’ne giderken tam karşıdaki kayalık ve oldukça dik yamaçlarda yoğun şimşir toplulukları göze çarpardı. Bu şimşirler köprüden geçenleri ve yol verme nedeniyle çıkan şoför kavgalarını adeta izlerdi. Köprüden geçenlerin de şimşirleri fark etmemesi mümkün değildi. Özellikle de kış mevsiminde diğer türler yapraklarını döktüğünde ben buradayım dercesine yemyeşil bir zümrüt gibi göz alırlardı. Elbette ki çam gibi iğne yapraklı ağaçlar da kış mevsiminde yapraklarını dökmez ancak bu sarp coğrafyada şimşir kadar başarılı olmaları mümkün değildi. Şimşirin en az görüldüğü alanlar Çoruh’un kuzeybatısında kalan Gündoğdu Mahallesi ve Murgul yolu üzerinde yer alan Agara Mahallesi idi. Buralarda şimşir popülasyonunun az olmasının nedeni ise bu mahallelerin derin ve verimli topraklara sahip olması ve buna bağlı olarak diğer türlerin daha fazla gelişime olanağı bulmasıydı. Zaten şimşirin en önemli özelliği kolayı değil zoru tercih etmesi, uçurum ve kayalıkları bile yeşil bir cennete çevirmesi idi.
2016 yılının ilkbahar mevsiminde bu dirençli bitkiye bir bela musallat oldu. Kelebek görünümlü bir güveydi bu: Şimşir Güvesi. Önce ipeksi bir ağla sardı sarmaladı şimşiri. Göze güzel görünüyordu bu dantel gibi örülmüş ipekten ağ ama şeytani bir katliamın başlangıcı olduğunu sonradan anlayacaktık. İş işten geçtikten sonra…
Borçka’nın etrafı yaz başlarında yeşil beyaz ağırlıklı görsele büründü. Yaz mevsiminin ortalarında sararmaya, sonlarında da kızarmaya başladı. 2017’nin baharında yeniden yeşerir diye umduk ancak 2017 yılının sonuna doğru bu yeşil cennetten geriye şimşir iskeletleri kaldı. Resmen gözlerimizin önünde bir katliam yaşanmış, bizler ise elimiz kolumuz bağlı izlemiştik. Üstelik katliamı kelebek görünümlü güzel bir canavar yapmıştı. Şimşir Güvesi. Şimşir, yardım istemiş medet ummuştu bizden fakat maalesef ne yapıldıysa olmadı. Gerçi çok da bir şey yapıldı denemez. Şimşirin çağrısı yanıtsız kaldı ve Borçka’nın bütün şimşirleri yok oldu. Borçka çok önemli bir değerini kaybederken şimşirin yerini derin bir boşluk aldı şimdi.
Doğduğum ve büyüdüğüm yer olan İbrikli köyünün eski ismi Esentepe (Nigia) yeni ismi ise Tekeli Mahallesi’nden ortaokul ve lise dönemlerinde eğitim ve öğretim görmek için çoğunlukla Borçka’ya yaya giderdik. Borçka’da bizi ilk karşılayan şimşirler olurdu. Şimşir göründü ise Borçka’ya gelmiş sayardık, şimdi ise yürümeyi de unuttuk şimşiri de. Sigorta Caddesi’nin girişindeki uçurumun üzerine çıkmayı başarırsanız sizi orada bir şimşir mezarlığı bekliyor olacak. Artık şimşirin üstüne bir bardak soğuk su için ya da ruhuna Fatiha okuyun.
Kaynakça
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eim%C5%9Fir https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=https://m.facebook.com/borckaplatformu/posts/1133035896761799%3Flocale2%3Des_LA&ved=2ahUKEwjWmr2L4ajyAhXYt6QKHYemAlQQFnoECAMQAQ&usg=AOvVaw1gNtDBJwn58e-2SVGF4Uly
