Muhammet Bahadır – Fatih Işık
Bilindiği üzere peribacaları, yarı kurak sahalarda özellikle volkan külü ve volkan tüfü gibi yumuşak kayaçların yağmur ve sel sularıyla aşındırılması sırasında aşınımdan sonra geriye kalmış yerşekilleri olarak ifade edilir. Esas olarak bu şekillere yarı kurak iklim şartlarının hüküm sürdüğü alanlarda rastlamaktayız. Bu hususta ülkemizde peribacaları, yarıkurak iklim alanlarında, ana kayası Neojen ve Kuvaterner dönemine ait volkanikler ve volkano-sedimanter birimlerin yaygın olduğu yörelerimizde gelişmişlerdir. Bu anlamda en tanınmış olanı Ürgüp-Göreme ve Nevşehir çevresinde yer alan peribacalarıdır. Bunun yanında Kula ve çevresi, Afyonkarahisar’da İhsaniye ve İscehisar çevrelerinde, Erzurum’da Horasan, Karakurt ve Narman çevrelerinde de tipik gelişimleri ile peribacası oluşumları dikkat çekmektedir. Ancak Artvin ili Şavşat ilçesi Meşeli Köyü’nde yer alan peribacaları diğer yörelerimizden farklı bir oluşum göstermektedir.
Daha önceden ifade edildiği gibi peribacalarının oluşumlarına kurak bölgelerde rastlamaktayız. Lakin Şavşat’ta yer alan peribacaları nemli iklim şartları altında yemyeşil orman içinde (özellikle Doğu ladini [Picea Oriantalis]) gelişmiştir. Bu özelliği ile âdeta saklı bir jeomorfolojik miras niteliği oluşturmaktadır.
Jeolojik ve jeomorfolojik özellikleri incelendiğinde peribacalarının oluştuğu Şavşat ilçesinin Meşeli Köyü güneyinde Golonat Tepe olarak isimlendirilen sırt kısmı ve yakın çevresi Pliyosen-Holosen yaşlı tüf ve aglomeralardan oluşmaktadır. Oluşan peribacaları piroklastik anakaya üzerinde gelişmiştir. Bu alanda gevşek olan tüfler aşınıma karşı direnci az ve ara katlı olan aglomeralar ise aşınıma karşı daha dirençlidir. Bu kesimlerde eğim değerlerinin de yüksek olması ile anakaya aşınmış ve sel yarıntıları oluşmuştur. Bu durum peribacalarının oluşumuna zemin hazırlamıştır ve uygun litolojinin varlığı peribacası oluşumunu desteklemiştir. Peribacalarının oluştuğu alanın ortalama yükseltisi ise 1400 ile 1750 m arasındadır. Yörede eğim değerleri % 20 ile % 50 arasında olup oldukça fazladır. Peribacalarının oluştuğu Golonat Dağının güney yamaçlarında eğim değerleri %35 ile %50 arasındadır.
Jeomorfolojik oluşumlar dünyada turizm bakımından her dönem ilgi çekmiştir. Bu nedenle jeomorfolojik şekillerin farklı alanlarda belirli kriterlere sahip olması turizm açısından önemini artırmaktadır. Bu bağlamda jeomorfositlerin yüksek albenili olmaları, bilimsel bir değer taşımaları, ender oluşumlara örnek olmaları, ziyaret edilebilecek bir bütünselliğe sahip olmaları ve paleocoğrafik açıdan da değer taşımaları aranmaktadır. Ayrıca ekonomik değer taşımaları turizm açısından önemlidir. Bir diğer önemli etken ise kültürel bir mirasa sahip olmalarıdır. Belirli jeomorfolojik şekillerin bir yerde güzel örneklerinin varlığı o sahaya olan ilgiyi artırmaktadır.
Bu çalışmada konu edinilen Şavşat peribacaları bulunduğu saha itibari ile tipik peribacası oluşumuna Karadeniz Bölgesi’nde verilebilecek güzel bir örnektir. Saha oldukça bakir ve doğal yapısının korunduğu bir alandır. Bu özelliği ile de macera tutkunlarının, manzara sevdalılarının tercih edeceği bir alandır. Bu açıdan turizm döngüsü içerisinde kullan, bozma-koru, kazan ve sürdür ilkelerini yörede hayata geçirerek daha canlı bir turizm merkezi oluşturulabilir. Beraberinde kırsal kalkınmada turizmi, öncü sektöre de dönüştürülebilir.
* Bu metin Artvin Şavşat peribacalarının kısa bir tanıtımı için ele alınmıştır. Ayrıntılı bilgiye “Bahadır, M. ve Işık, F. (2021). Şavşat Peribacalarının (Artvin) Jeomorfolojisi ve Jeoturizm Potansiyeli. Kesit Akademi Dergisi, 7 (26), 145-160.” adlı çalışmadan ulaşılabilir. Metin, bu çalışmadan yazarlar tarafından derlenmiştir.
